همه چیز در رابطه با آزمایش خون

آزمایش خون یکی از راه های مهمی است که با انجام دادن آن طی فواصل زمانی منظم می توانیم از سلامتی خود و تغییراتی که در بدنمان رخ می دهد با خبر شویم.

معمولا افرادی که اهمیت زیادی برای سلامتی خود قایل هستند سالانه با انجام آزمایش خون برخی از فاکتور های مورد اهمیت در بدنشان را چک می کنند البته برخی افراد به علت مبتلا بودن به یک سری از بیماری های خاص مجبور هستند در فواصل زمانی کوتاه مدت و طی دستور پزشک مربوطه به انجام آزمایش خون بپردازند تا بتوانند با توجه به نتایج آزمایشات از سیر بیماری خود آگاه شده و راحت تر به پیگیری و درمان های گوناگون آن بپردازند. حال این سوال پیش می آید که چه افرادی باید در فواصل کوتاه تری از زمان به انجام آزمایش خون بپردازند؟ برای مثال:

• فردی که دچار مشکل یا علایمی شده که جدیدا در بدن او ایجاد شده مثل احساس خستگی، کاهش وزن و یا وجود یک درد جدید.
• افرادی که در معرض خطر برخی از بیماری ها هستند مثل دیابت، بیماری های کلیوی، فشار خون و یا سایر بیماری ها را دارند باید در فواصل زمانی کوتاه تری آزمایش بدهند.
• هنگامی که فرد می خواهد وضعیت سلامتی او در بهترین حالت باشد باید یک سری از پارامتر های خاص را مدام کنترل کند مثل کلسترول های HDL و LDL تا بتواند با فهمیدن تغییر در آن ها با رژیم غذایی مناسب آن ها را به حالت عادی بازگرداند.

به این دلیل بیشتر بیماری ها از این طریق کنترل می شوند که عوامل بیماری زای مختلف تاثیراتی بر روی خون فرد بیمار می گذارند که با مشاهده ی هر کدام از آن ها در خون فرد بیمار می توان به وجود بیماری، شدت آن و راه های درمان آن پی ببرند.

اما نکته ی قابل توجه دیگری که وجود دارد این است که بیشتر غده های موجود در بدن ما درون ریز بوده و به همین علت ما به راحتی می توانیم از طریق آزمایشات خونی پی به اختلالات غددی برده و سریعا به درمان آن ها بپردازیم.

چه زمانی برای انجام آزمایش خون بهتر است؟

همه ی افراد مخصوصا افراد بالای 45 سال بهتر است هر 6 ماه یکبار به انجام آزمایش خون بپردازند تا بتوانند از سلامت خود اطمینان حاصل کنند. اما در کل برای تعیین بهترین فاصله زمانی بین انجام آزمایشات روتین خون لازم است با پزشک مشورت نمایید. پزشک با توجه به سن، جنسیت، وضعیت سلامتی، بیماری های ارثی و ریسک فاکتور هایی مانند چاقی و فشار خون بهترین فاصله زمانی بین انجام آزمایشات روتین خون را به شما توصیه می کند.

بهترین زمان انجام آزمایش در شبانه روز

از نظر بهترین زمان انجام آزمایش خون در طی شبانه روز باید بگوییم که بستگی به نوع آزمایش خون مربوطه دارد برای مثال چند مورد از موارد این چنینی را در زیر بررسی می کنیم.

1. آزمایش قند خون ناشتا باید حداقل 4 ساعت بعد از ناشتایی در ساعات اولیه ی صبح انجام شود.
2. آزمایش های هورمونی مربوط به آندروژن ها در خانم ها بهتر است در روزهای ابتدایی هفته اول سیکل جنسی خانم ها انجام شود. همچنین به توصیه بیشتر پزشکان بانوان باید حداقل 48 ساعت قبل از آزمایش هورمونی مربوطه از قرص هایی که حاوی هورمون های جنسی هستند مخصوصا قرص های ضد بارداری استفاده نکنند.

علت ناشتا بودن برای انجام آزمایش خون

هر چیزی که ما می خوریم یا می نوشیم حاوی مواد مختلفی از جمله پروتیین ها و ویتامین ها و سایر ریز مغذی هاست که باعث می شود سطح یک سری از مواد موجود در خون را دچار تغییر کند. بنابراین برای انجام آزمایش خون لازم است که فرد 8 تا 12 ساعت ناشتا بوده و چیزی نخورد.

برای مثال در تست های کلسترول، قند خون، تست های مربوط به عملکرد کبد و تست های مربوط به عملکرد کلیه لازم است که فرد حتما ناشتا بوده تا بتوانند به درستی وبه راحتی پارامتر های لازمه را چک کنند.

تست های خونی مهم

در ادامه به بررسی 10 تست خون که برای افراد بزرگسال تجویز می شود بپردازیم. شایان ذکر است که شما در نسخه باما می توانید این آزمایشات را به صورت آنلاین تجویز کنید.

آزمایش شمارش کامل سلول های خون

یکی از بخش های مهم آزمایش خون شمارش سلول های خونی است. در این نوع تست ها حدود ده تا از اجزای خون شمارش می شود. این اجزا مربوط به یکی از سه بخش اصلی گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها هستند.

برای اینکه بدانیم میزان این اجزا در سطح نرمال قرار دارند یا خیر باید بدانید که :

میزان نرمال RBC یا سلول های قرمز خون در مردان بین 4. 32 تا 5. 72 میلیون سلول بر میکرو لیتر می باشد. و این میزان در زنان متفاوت بوده و ما بین 3. 9 تا 5. 03 میلیون می باشد.

میزان طبیعی گلبول های سفید خون بین 3500 تا 10500سلول بر میکرولیتر می باشد. این میزان برای پلاکت بین 150 هزار تا 450 هزار می باشد.

نکته ی قابل توجه دیگری که وجود دارد این است که میزان هموگلوبین های خون همانند گلبول های قرمز خون در مردان و زنان متفاوت بوده و این موضوع به خاطر این گونه است که گلبول های قرمز خون هنگام بالغ شدن تمامی اجزای داخل سلول خود از جمله هسته و سایر اندامک ها را از دست داده و مملو از هموگلوبین می شوند.

و اما میزان نرمال هموگلوبین در مردان 13. 5 تا 17. 5 گرم بر دسی لیتر و در زنان بین 12 تا 15 گرم بر دسی لیتر می باشد. هماتوکریت نیز در مردان بین 38. 8 تا 50 درصد بوده و در زنان بین 34. 9 تا 44. 5 می باشد.

پانل متابولیک پایه (BMP)

در بخش پانل متابولیک پایه برخی از اجزای خون اندازه گیری می شوند که عبارتند از:

الکترولیت ها-کلسیم-گلوکز-سدیم-پتاسیم-کربن دی اکسید-کلراید-نیتروژن اوره خون-کراتینین

برای انجام این آزمایشات حتما لازم است که فرد مذکور حداقل به مدت 8 ساعت ناشتا باشد.

نکته ی قابل توجهی که در رابطه با این نوع از آزمایشات خون وجود دارد این است که نتایج غیر طبیعی این آزمایشات می تواند بیانگر این باشد که فرد دچار بیماری های کلیوی یا دیابت است و یا اینکه هورمون های وی در وضعیت تعادل قرار ندارند.

پانل متابولیک جامع (CMP)

پانل متابولیک جامع شامل تمامی آزمایشاتی است که اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت متابولیسم بدن از جمله سلامت کلیه ها و کبد وسطح پروتیین های خون ارائه می دهد. برخی از این آزمایشات عبارتند از:

آلبومین-آکالین فسفاتاز(ALP)-آلانین آمینوترانسفراز(ALT)-آسپارتات آمینوترانسفراز(AST)-بیلی روبین

مقادیر غیر طبیعی این آزمایشات نشان دهنده ی برخی مشکلات است. برای مثال مقادیر بالای ALPمی تواند نشان دهنده ی انسداد مجاری صفراوی، سیروز کبدی، التهاب کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا، هپاتیت و بیماری پاژه باشد. همچنین مقادیر پایین تر از نرمال ALP ممکن است به دلیل اختلال متابولیسم استخوان، جراحی قلب و کمبود روی و سوتغذیه باشد.

مقادیر بالاتر از حد نرمال ALT ممکن است بیانگر مشکلاتی مانند سیروز کبدی، مشکلات قلبی، هپاتیت، مونونوکلویوز و پانکراتیت ایجاد شود. مقادیر پایین تر از حد نرمال نیز طبیعی فرض می شود.

نکته مهمی که وجود دارد این است که بالاتر بودن مقدار بیلی روبین از حد نرمال ممکن است به دلیل همولیز گلبول های قرمز، واکنش های دارویی، انسداد مجاری صفراوی، سندروم گییلبرت و هپاتیت اتفاق بیفتد و موارد مقادیر کمتر از حد نرمال هم اهمیت خاصی ندارد.

آزمایش پانل لیپید

این پانل مخصوص کنترل دو نوع از کلسترول می باشد که آن هارا اندازه گیری می کند که HDL کلسترول خوب و LDL کلسترول بد می باشد. HDL به این علت کلسترول خوب تلقی می شود چون مواد مضر را از خون گرفته و به کبد کمک می کند که آن هارا دفع کند.

LDL  به این علت کلسترول بد تلقی می شود چون می تواند باعث ایجاد پلانک در دیواره ی عروق شده و خطر بیماری های قلبی را افزایش می دهد. و اما نکته ی مهمی که وجود دارد این است که برای انجام این آزمایش باید حداقل 8 ساعت ناشتا باشید.

پانل تیرویید

این نوع از آزمایشات میزان عملکرد غده ی تیرویید را مورد بررسی قرار می دهد. این آزمایشات عبارتند از:

T3وT4وT3RUوTSH

تیرویید غده ی کوچیکی در ناحیه گردن است که با ترشح این هورمون برخی اعمال بدن مانند سطح انرژی و متابولیسم را تنظیم می کند. مقادیر نرمال این آزمایشات عبارتند از:

• برای T3 مقدار 100 تا 200 نانوگرم بر دسی لیتر طبیعی محسوب می شود.
• مقدار نرمال T3RU بستگی به مقدار T3 دارد
  در صورتی که مقدار T3 بالاتر از حد نرمال باشد T3RU پایین تر بوده و برعکس
• مقدار T4 باید بین 5 تا 12 میکروگرم بر دسی لیتر باشد.
• مقدار طبیعی TSH بین 0.4 تا4 است.

مقادیر غیر طبیعی هر یک از این فاکتور ها می تواند نشانگر مسائل مختلفی از قبیل میزان پایین پروتیین و اختلالات تیرویید بوده و حتی بیانگر سطح غیر طبیعی و تستوسترون و استروژن باشد.

آنزیم مارکر ها

آنزیم ها پروتیین هایی هستند که برای انجام مراحل شیمیایی مثل هضم و جذب غذا و انعقاد خون به بدن کمک می کنند. آنزیم ها در سراسر بدن و برای بسیاری از اعمال حیاتی مورد استفاده قرار می گیرند.

آزمایشات مربوط به بیماری های منتقل شونده از طریق جنسی

بسیاری از بیماری های منتقل شونده از راه جنسی از طریق آزمایش خون تشخیص داده می شوند. برخی از این بیماری ها از طریق آزمایش ادرار یا کشت ترشحات عفونی تشخیص داده می شوند اما بیماری هایی که از طریق آزمایش خون قابل تشخیص هستند عبارتند از:

کلامیدیا-سوزاک-هرپس-HIV-سیفلیس

برخی از این بیماری ها ممکن است برای مدت زمان مشخصی از طریق آزمایش خون قابل تشخیص نباشد به عنوان مثال عفونت HIV ممکن است چند ماه طول بکشد تا بعد از ورود ویروس به بدن مثبت شود.

پانل انعقاد خون

تست های انعقادی بیانگر زمان لازم انعقاد خون و درستی آن هستند. انعقاد خون فرایندی است که طی آن پس از جراحت یا بریدگی خون بند آمده و خون ریزی متوقف می شود. اما چنانچه لخته خون در عروق تشکیل شود منجر به سکته ی قلبی و یا مغزی می شود که به این علت است که رگ های قسمت های قلب،  مغز و ریه دچار انسداد شده و خون به این قسمت ها نمی رسد. نتایج تست های انعقادی برای تشخیص برخی مشکلات کاربرد دارند که برخی از آن ها عبارتند از :

لوسمی حاد میلوییدی-هموفیلی-ترومبوز-مشکلات کبدی-کمبود ویتامین K

آزمایش دی هیدرواپی آندروستون سولفات DHEA

هورمون DHEA از غدد آدرنال یا فوق کلیوی ترشح می شود. این آزمایش میزان این هورمون را نشان می دهد. این هورمون در مردان باعث افزایش ویژگی های مردانه مثل افزایش موهای زاید می شود. بنابراین مقادیر پایین تر از حد نرمال آن در مردان غیر طبیعی محسوب می شود. در حالی که مقادیر پایین تر از نرمال آن در زنان مشکلی ایجاد نمی کند. اما مقادیر بالاتر از نرمال DHEA در زنان باعث ایجاد ویژگی های مردانه مثل افزایش موهای زاید بدن شده و مقادیرپایین تر از حد نرمال آن در مردان که نشانه کمبود این هورمون است می تواند به دلیل مشکلات زیر ایجاد شود:

دیابت نوع2-بیماری های کلیوی-ایدز-بی اشتهایی عصبی

آزمایش C_Reactive protein یا CRP

CRPتوسط کبد و هنگامی که بافت های بدن دچار التهاب هستند تولید می شود. مقادیر بالای CRP نشان دهنده ی التهاب در بدن است که برخی از این التهاب ها که باعث افزایش CRP می شوند شامل موارد زیر است:

التهاب عروق-عفونت-IBD-بیماری قلبی-آرتریت روماتویید-لوپوس-سرطان

معرفی اصطلاحات موجود در برگه آزمایش

در این بخش می خواهیم به بررسی اجمالی همه مواردی که در یک آزمایش خون محاسبه می شود بپردازیم:

WBC: مخفف WHITE BLOOD CELL (گلبول های سفید) است و تعداد گلبول های سفید خون را نشان می دهد. که دارای نوتروفیل، مونوسیت، لنفوسیت، بازوفیل، ایوزینوفیل است. این موضوع برای ما حایز اهمیت است که غلبه با کدام یک از این انواع باشد. برای مثال در بیماری های عفونی اغلب نوتروفیل ها درصد غالب را تشکیل می دهند(بیش از 65 درصد)و اصطلاحا ذکر می شود که PMN dominant است.

RBC: مخفف RED BLOOD CELL (گلبول های قرمز خون)است که تعداد همین سلول ها را در خون نشان می دهد. تعداد آن ها در یک فرد بالغ سالم معمولا 5. 5 میلیون تاست.

HGB : مخفف HEMOGLOBIN (نوعی پروتیین) و نشان دهنده میزان رنگ دانه موجود در خون انسان است. مقدار هموگلوبین کم خون یا پر خون بودن فرد را تعیین می کند.

HCT: مخفف HEMATOCRITاست. هماتوکریت در واقع اصطلاحی است که نسبت سلول های قرمز خون را به بخش مایع خون(پلاسما)می سنجد.

MCV: مخفف MEAN CORPOSCULAR VOLUME است. این پارامتر به معنی حجم گلبول های قرمز خون است که در برخی بیماری ها همچون آنمی(کم خونی) طول کشیده یا تالاسمی برای پزشک ارزش تشخیص دارد.

RDV: مخفف کلمه red blood cell distribution width است. با کمک این عبارت میزان یکنواختی یا عدم یکنواختی اندازه گلبول های قرمز خون مشخص می شود. هر چه مقدار این عدد کمتر باشد، نشان دهنده این است که گلبول های قرمز خون یکنواخت ترهستند. افزایش این عدد موجب به وجود آوردن شرایطی می شود که از آن تحت عنوان آنیزوسایتوزیس و پویکیلو سایتوزیس یاد می کنیم. در برخی بیماری ها این اندکس افزایش یا کاهش می یابد. مثلا در تالاسمی RDW کاهش می یابد.

MCHC: مخفف عبارت MEAN CORPOSULAR HEMOGLOBIN CONECTRTION است. این عبارت به میزان غلظت متوسط هموگلوبین درسلول قرمز اشاره دارد.

MCH: مخفف MEAN CORPOSULAR OF HEMOGLOBIN است. این اندکس به میزان متوسط هموگلوبین موجود در هر سلول گلبول قرمز اشاره می کند.

Retic :مخفف reticulocyte از گروه سلول های قرمز خون است. این ها سلول های نابالغ گلبول قرمز هستند که از مغز استخوان به داخل خون وارد شده اند. این سلول ها به نسبت گلبول قرمز طبیعی اندازه بزرگی دارند. وجود این سلول ها در خون رابطه ی مستقیمی با میزان فعالیت خون سازی مغز استخوان فرد دارد. تعیین کردن درصد این سلول ها در خون برای تخمین میزان خون سازی مغز استخوان موثر است. زمانی که فرد خون از دست می دهد مغز استخوان برای جبران این کم خونی، شروع به فعالیت می کند و به این ترتیب سلول های نابالغ را وارد می کند. به این ترتیب بالا بودن میزان درصد Retic در خون نشان دهنده افزایش فعالیت مغز استخوان در نتیجه سالم بودن آن است.

PLT : مخفف  PLATELET است و تعداد سلول های پلاکت موجود در خون را نشان می دهد. نقش پلاکت در روند انعقاد خون است بنابراین کم یا زیاد شدن بیش از حد تعداد آن ها منجر به بیماری های انعقادی خون می شود.

دیگر اصطلاحات مربوط به آزمایش خون

NEU : مخفف NEUTEOPHIIL است. نوتروفیل یکی از سلول های ایمنی مهم بدن است. در دسته گلبول های سفید جای می گیرد و در بیماری های عفونی به منظور دفاع از بدن تعدادش افزایش می یابد. بنابراین اگر تعداد آن از رنج طبیعی فراتر رود به معنی وجود یک منبع عفونت در بدن است. در بروز عفونت ها درصد نوتروفیل ها برای ما حایز اهمیت است چرا که م یتواند در تشخیص کلی عفونت به ما کمک می کند. زیرا مثلا در برخی بیماری ها مثلا بیماری های انگلی غلبه با انواع ایوزینوفیل است ولی در عفونت با انواع باکتری ها اغلب تعداد نوتروفیل ها افزایش یابد.

Lym:مخفف LYMPHOCYTE است. یکی از انواع گلبول های سفید خون است. که اغلب تعداد آن ها در مواجهه با ویروس ها افزایش پیدا می کند. بنابراین افزایش بیش از حد آن، نشان دهنده وجود یک بیماری ویروسی در فرد است.

PRO:مخفف PROTEIN است برای اندازه گیری کل پروتیین های سرمی به کار می رود.

AST:مخفف عبارت ASPARTRETRANSINASE است. این آنزیم در قسمت های مختلف بدن از جمله کبد، قلب، گلبول های قرمز و. . وجود دارد. برخی از بیماری ها سبب بالارفتن بیش از حد این آنزیم می شوند. در واقع بیماری هایی که کبد را درگیر می کنند اغلب موجب بالارفتن دو آنزیم ALT وAST در فرد می شوند.

BILIRUBIN:ماده ای است که از کاتابولیسم هم زنجیره گلوبین تشکیل می شود. شاخص ترین ویژگی افزایش این ماده در خون این است که اگر در خون افزایش یابد موجب ایجاد یرقان یا زردی می شود. این رخداد می نواند ناشی از همولیز شدید گلبول های قرمز یا ناشی از نقص های آنزیم های کبدی یا انسداد در مجاری صفراوی داخل یا خارج کبدی باشد.

Cr:مخفف کلمه creatinneاست. این ماده آلی در داخل بدن از ماده ای به اسم کراتین فسفات ساخته می شود. کراتین در عضلات بدن تولید میگردد. بنابراین مقدار این ماده مستقیما به توده عضلانی فرد بستگجی دارد. یعنی در کسانی که توده عضلانی زیادی دارند میزان کراتینین طبیعتا بالاتر است.

BUN:مخفف کلمه ی blood urea nitrogen است. سنجش این پارامتر سرمی جهت ارزیابی عملکرد کلیه مهم و کاربردی است. به عنوان یک محصول فرعی از متابولیسم پروتیین ها در کبد تولید می شود.

PBS:مخفف کلمه Peripheral blood smear به معنی لام خون محیطی است. در این بخش اسمیر خون محیطی بدن تهییه شده و مشاهده می شود. توسط یک پاتولوژیست گزارش اشکال غیر طبیعی و اندازه های غیر طبیعی از گلبول های قرمز خون محیطی نیز تهییه می شود. برای تهییه این نمونه از خون بیماری نمونه گرفته می شود سپس بر روی یک لام فیکس می شود و با محلول های رنگ آمیزی مناسب، رنگ آمیزی می شود و زیر میکروسکوپ الکترونی مورد مشاهده قرار می گیرد. در این صورت وجود هر گونه سلول غیر طبیعی در آن مشاهده می شود.

VLDL:مخفف VERY LOW DENSITY LIPOPROTEINاست. از خانواده لیپوپروتیین ها است. شیلو میکرون ها وظیفه حمل چربی های غذایی را در خون بر عهده دارند و VLDL چربی های داخلی مخصوصا کلسترول را جابه جا می کند. در میان عوام LDL را با نام کلسترول بد و HDL را با نام کلسترول خوب می شناسند.

سخن پایانی

اما در آخر باید به این نکته توجه ویژه ای بشود که تفسیر و توضیح و بررسی آزمایش خون یک امر کاملا تخصصی بوده و حتما باید توسط یک پزشک تحصیل کرده انجام شود. زیرا هرکدام از این فاکتور ها در ارتباط با هم معنا پیدا می یکنند و تفسیر آن ها هنگامی در کنار هم انجام می شود، موجب انجام گرفتن تشخیص درست بیماری می شود.

سوالات متداول

1. چه کسانی نیاز به آزمایش خون دارند؟
   تمامی افراد می توانند آزمایش خون بدهند. برای پیشگیری از هرگونه بیماری و فهمیدن علت برخی از علائم می توانید آزمایش خون دهید.
2. آیا با آزمایش خون می توان به نیکوتین خون هم پی برد؟
   بله، ولی در آزمایش خون ساده این پارامتر نمایش داده نمی شود.
3. چند پارامتر را می توان با آزمایش خون اندازه گرفت؟
   بسته به نوع آزمایش تعداد پارامتر های مختلفی را می توان اندازه گیری کرد.